Zabytki

Najmocniej wrośnięty w historię Toszka jest Zamek. Początkowo warowny, wielokrotnie przebudowywany, łączy w sobie elementy stylu gotyckiego i baroku. Od  1246 r. Zamek posiadał charakter siedziby książęcej - przez pięć lat mieszkała w nim księżna wdowa Judyta. Po wielkim pożarze w 1578 r. zamek odbudowali Redernowie w stylu renesansu, a rozbudowali Collonowie w XVII wieku, przekształcając go w rezydencję. Wśród kolejnych właścicieli należy wspomnieć Adolpha von Eichendorffa, ojca Józefa - wybitnego poety okresu romantyzmu. Ostatnimi prywatnymi właścicielami Zamku byli przedstawiciele rodu von Gaschin, z którym wiąże się najsławniejsza toszecka legenda o złotej kaczce. W 1811 r. podczas kolejnego pożaru starająca się wydostać z płomieni Gizela Gaschin, zdołała zabrać złotą kaczkę siedzącą na 11 złotych jajkach, by w trakcie ucieczki zakopać ją w podziemnym przejściu. Loch się zawalił, a Księżna kaczkę zgubiła z trudem ratując życie. Do dziś nikt kaczki nie odnalazł. Od tamtej pory Zamek został całkowicie opuszczony. Dopiero w latach 1956-1963 część budynków odremontowano.^[1]

Z Zamkiem związana jest również legenda o duchu białej damy pojawiającej sięw pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych. To duch córki strażnika wrzuconej przez okrutnego grafa, z zupełnie irracjonalnych powodów do lochów, ukazujący się w rocznicę śmierci.

Zamek toszecki zaprasza przez cały rok i oferuje m.in. zwiedzanie wieży z tarasem widokowym i wystaw czasowych (np. „Średniowieczne Zamki Europy i Bliskiego Wschodu" – unikalna prezentacja miniatur kopii zamków, „Wystawa strojów renesansowych"). Od wrażeń można odetchnąć w zamkowej kawiarence oraz na dziedzińcu. To również doskonałe miejsce na zorganizowanie wesela, komunii, imprezy integracyjnej, konferencji, spotkania biznesowego. W odbudowanej warowni zamku mieści się również Centrum Kultury „Zamek w Toszku”, które organizuje festyny, wystawy, koncerty, spotkania z artystami oraz prowadzi sekcje artystyczne dla dzieci i młodzieży zamieszkujących teren Gminy.

Godne obejrzenia w samym Toszku są również zabudowania tzw. Dolnego Zamku oraz usytuowany w oficynie Domek Bractwa Strzeleckiego.

Miejscem, którego nie można pominąć w wędrówce po Toszku jest Rynek, ze zbudowanym w 1836 r. Ratuszem. Znajduje się on w staromiejskim układzie urbanistycznym – wpisanym do rejestru zabytków. Dookoła Rynku istnieje zwarta zabudowa, pochodząca z połowy i końca XIX w., a także z różnych okresów pierwszej połowy XX w. W części centralnej Rynku znajduje się figura św. Jana Nepomucena, od 1725 r. stojąca na kamiennym cokole. W tym miejscu warto wspomnieć, że na terenie Gminy Toszek znajduje się dokładnie 13 figur tego patrona. Podział funkcjonalny Rynku polega na wydzieleniu dwóch sfer: rekreacyjnej i publiczno-handlowej. Rynek otrzymał główną nagrodę w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną Województwa Śląskiego w 2007 r., organizowanym corocznie przez Marszałka Województwa Śląskiego.

Jedną z pereł architektury barokowej na terenie Toszka jest Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Prawdopodobnie już w 1165 r. istniał w Toszku kościół parafialny pw. św. Piotra, który uległ zniszczeniu w czasie wojen husyckich. Jego fundatorem i budowniczym był książę Bolesław Wysoki. Obecny Kościół pw. św. Katarzyny powstał w 1456 r. W latach 1713-1715 baron Jan Dietrich von Peterwaldski dokonał znacznej przebudowy świątyni w stylu barokowym. Od czasu, kiedy papież Klemens XIII w 1762 r. założył przy toszeckim kościele parafialnym jedno z nielicznych w świecie bractw poświęconych Sercu Jezusowemu - Bractwo Czcicieli Najświętszego Serca Pana Jezusa, Toszek stał się miejscowością pielgrzymkową, stąd też drugim wezwaniem kościoła jest Najświętsze Serca Pana Jezusa. W połowie XVII w. Kościół posiadał sześć bocznych ołtarzy i był znanym miejscem pątniczym na Śląsku. Po I wojnie światowej odlano dla Kościoła 5 nowych dzwonów. Kościół parafialny jest budowlą barokową z kamienia łamanego,
ma piękne sklepienia, mozaiki i 7 ołtarzy. W budynku znajdują się trzy nawy główne, z wąskimi nawami bocznymi, oddzielonymi od nawy środkowej pilastrami. Nad zakrystią znajduje się loża kolatorska, wnętrze późnobarokowe z 1 ćwierci XVIII wieku. W środku zobaczyć można również interesujące zabytki gotyckiego złotnictwa i snycerki. Przy szczycie Kościoła zamieszczone jest motto: "Non est hic aliud nisi domus Dei, et porta coeli" - „Nic tu nie jest innego jedno dom Boży i brama niebieska.”

Obok Kościoła na cmentarzu parafialnym znajduje się niewielki, neobarokowy kościółek pw. św. Barbary, wzniesiony w 1848 r., w którym podziwiać można piękne malowidła minionych epok. Od 1995 r. prowadzone są tutaj gruntowne prace remontowo-
-renowacyjne, zmierzające do przywrócenia pierwotnego stanu budynku.

W Toszku znajduje się również Cmentarz żydowski, mieszczący się
przy ul. Wielowiejskiej. Cały kirkut otoczony jest kamiennym murem. Na cmentarzu zostali pochowani Żydzi z Toszka i okolicznych miejscowości. Zachowało się 8 stojących macew. Na zachowanych nagrobkach widnieje symbolika przedstawiająca ręce błogosławiące i złamane drzewo. Obecnie w Gminie Toszek nie mieszka już żadna osoba wyznania judaistycznego, dlatego też pielęgnacja i zachowanie tego miejsca pamięci jest bardzo ważne dla zachowania miejscowej tradycji i tożsamości terenu Gminy Toszek.

Interesujące zabytki znajdują się także poza miastem - na terenie sołectw, m.in.: w Kotliszowicach – czworak z 1827 r., w Paczynie – dzwonnica drewniana z XVII w. oraz zabytkowe przydrożne kapliczki, w tym w Ligocie Toszeckiej – kaplica z 1720 r.